MANASTIR GORNJAK
Manastir Gornjak smešten je u dolini reke Mlave između Žagubice i Petrovca na Mlavi, na samom ulazu u Gornjačku klisuru. Manastir je izgrađen u periodu od 1376 – 1380. godine kao prva prva zadužbina Kneza Lazara, koju on daje monahu Grigoriju Sinaitu na upravu. Mnogobrojni istorijski izvori govore da se u manastiru živelo gotovo bez prekida, dok su se danas od srednjovekovnih građevina sačuvale glavna manastirska crkva koja je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, kao i Grigorijeva isposnica u steni sa kapelom koja je posvećena Svetom NIkoli.
Kada govorimo o osnovnoj arhitektonskoj zamisli crkva pripada moravskoj školi. Vavedenjska crkva ima trolisnu osnovu sa kupolom, dok su priprata i zvonik sa tremom naknadno dozidani.
Nakon osvajanja kompletne srpske teritorije od strane Turaka 1459. godine manastir je doživeo potpuna razaranja. Tek nakon Požarevačkog mira 1718. godine manastir je obnovljen, ali je ubrzo doživeo ponovna razaranja od strane Turaka 1788. godine, da bi nakon više od 50 godina, tačnije 1845. godine ponovo bio obnovljen. Najteža razaranja manastir doživljava za vreme Drugog svetskog rata kada je od strane nemačkog okupatora spaljen. Tom prilikom uništene su mnogobrojne dragocenosti koje su se nalazile u manastiru među kojima su povelja kneza Lazara, barjak cara Dušana i drugo. Nakon oslobođenja Srbije od okupatora, manastir je obnovljen i dozidan. Današnji manastir samo delimično podseća na staru crkvu, osim što leži na starim temeljima.
Posebnu vrednost manastira Gornjak čini živopisnost unutrašnjih strana zidova sa remek delima duborezačke veštine i freske iz 17. i 18. veka po kojima je jedan od retkih u Srbiji. U sklopu ovog vrednog kulturno – istorijskog spomenika Homoljskog kraja nalazi se i savremeno uređen konak za smeštaj gostiju. Tradicionalno se svake godine krajem jula meseca u porti manastira Gornjak održava manifestacija “Noć u Gornjaku” u znak sećanja na našeg poznatog slikara i pesnika Đuru Jakšića, koji je redovno posećivao manastir i koji je napisao poemu “Put u Gornjak”. Okolinu manastira predstavlja živopisna priroda i blagodeti reke Mlave.
TRŠKA CRKVA
Trška crkva je srednjovekovni manastir koji se nalazi u Homolju, na putu Žagubica – Petrovac na Mlavi, na 5 km udaljenosti od Žagubice. Crkva prestavlja najstariji crkveni spomenik ne samo u Homolju, već u celoj istočnoj Srbiji.
Na samom tlu današnje crkve nekada se nalazilo srednjovekovno naselje Trg koje i bilo centar Homolja i po kome je i sama Trška crkva dobila ime, što dovodi do toga da ovo mesto bude posebno interesantno u arheološkom pogledu.
Možemo reći da su sva istraživanja koja su rađena tokom osamdesetih godina 20. veka pokazala da crkva predstavlja građevinu koja zaslužuje dostojno mesto u srpskoj istoriji. Smatra se da je crkva izgrađena 1274. godine pre nego što je i samo Homolje ušlo u sastav srpske države. Ko je ktitor crkve ne može se tačno govoriti jer pouzdani podaci ne postoje, ali može se reći da je istu gradio odličan poznavalac stila srpskog graditeljstva prvih Nemanjića koji je u to vreme gradnje crkve postojao na tlu Srbije, samim tim smatra se da je ktitor pripadao srpskoj vlasteli.
Crkva predstavlja jednobrodni hram koji je izgrađen u stilu raške škole, dok je isti posvećen Rođenju Bogorodice. Ikone u crkvi su u drvenim ramovima i prema procenama rađene su u 17. veku. Takođe veoma veliku umetničku vrednost ima i kameni portal na ulazu u pripratu sa reljefima zoomorfnih i flornih motiva, predstavom grifona, kao i drugim klesanim elementima. Crkva je zaštićena kao spomenik kulture od velikog značaja i tokom 1985. godine je restaurirana.